Ukraine sử dụng nhiều loại vũ khí chính xác nhận từ Mỹ như Hệ thống Rocket Phóng loạt Dẫn đường (GMLRS) phóng từ pháo phản lực HIMARS và bom dẫn đường JDAM. Tuy nhiên, việc lực lượng Nga triển khai diện rộng các tổ hợp tác chiến điện tử trên chiến trường thường xuyên làm giảm hiệu quả những loại vũ khí này.

Trung tướng Antonio Aguto, chỉ huy Nhóm Hỗ trợ An ninh Ukraine, tháng 12/2023 cho biết tác chiến điện tử nhắm vào "một số vũ khí chính xác nhất của Mỹ đang là thách thức". Nhiều quan chức Mỹ xác nhận vấn đề và cho biết nước này cùng Ukraine đang nỗ lực tìm cách đối phó.

Bất cứ biện pháp nào nhằm giải quyết thách thức từ tác chiến điện tử không chỉ mang lại lợi ích cho Ukraine, mà cũng giúp Mỹ xử lý những mối lo ngại trong lúc đang chuẩn bị cho nguy cơ xảy ra xung đột giữa các siêu cường.

Mark Cancian, cựu đại tá thủy quân lục chiến Mỹ đang làm cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho biết "hoạt động làm giả tín hiệu định vị GPS xuất hiện phổ biến ở Ukraine làm tăng thêm tính cấp bách trong giải quyết vấn đề mà Lầu Năm Góc từ lâu đã nhận ra, đó là tín hiệu giả sẽ làm giảm hiệu quả vũ khí của Mỹ".

Quân nhân Nga triển khai tổ hợp gây nhiễu Borisoglebsk-2 trên mặt trận hướng Zaporizhzhia tháng 11/2022. Ảnh: BQP Nga

Các bên tham chiến có thể sử dụng công nghệ hiệu quả mà rẻ tiền trong tác chiến điện tử. Hình thức tác chiến này không chỉ giúp để vô hiệu hóa các loại đạn dẫn đường chính xác, mà còn có thể làm xáo trộn tín hiệu điều khiển giữa phương tiện bay không người lái (drone) trinh sát hoặc tấn công với người vận hành.

Tác chiến điện tử bao gồm nhiều hình thức không tốn kém. Gây nhiễu là hình thức tương đối đơn giản, theo chuyên gia Thomas Withington thuộc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI). Hoạt động gây nhiễu định vị là "làm quá tải bộ thu tín hiệu định vị vệ tinh bằng loạt nhiễu, khiến nó mất khả năng xác định vị trí, điều hướng lẫn tín hiệu thời gian nhận từ vệ tinh".

Ngoài ra, lực lượng tác chiến điện tử còn có hình thức giả mạo tín hiệu, tức gửi dữ liệu sai đến bộ thu tín hiệu định vị vệ tinh trên vũ khí đối phương, khiến chúng đi chệch hướng hoặc quỹ đạo.

Gây nhiễu là phương pháp dễ hơn và có thể thực hiện với thiết bị rẻ tiền, kỹ thuật viên ít được huấn luyện hơn, còn giả mạo tín hiệu được sử dụng trong các tình huống cụ thể như giấu vị trí đóng quân trước đối phương. Cả hai đều có thể gây ra tác động rất lớn đối với vũ khí chính xác. Ukraine cố gắng đối phó bằng cách xác định và tập kích nơi Nga bố trí các tổ hợp tác chiến điện tử.

Việc sử dụng các hệ thống định vị không phụ thuộc vào tín hiệu GPS, ví dụ hệ thống dẫn đường quán tính, có thể giải quyết thách thức do tác chiến điện tử gây ra. Tuy nhiên, các hệ thống thay thế GPS không phải lúc nào cũng là lựa chọn phù hợp.

Xe tăng T-72 lắp cụm gây nhiễu đối phó drone thuộc cánh quân Tsentr (Trung tâm) của Nga trên mặt trận hướng Avdeevka ngày 28/3. Ảnh: BQP Nga

Ngày càng nhiều thành viên lực lượng vũ trang Nga quan tâm đến sử dụng hệ thống tác chiến điện tử trong chiến đấu, đặc biệt khi chúng thể hiện hiệu quả cao trong đối phó vũ khí chính xác mà Mỹ viện trợ cho Ukraine.

Các chuyên gia phương Tây cho biết độ chính xác của đạn dẫn đường như Excalibur bắn từ lựu pháo M777 và rocket GMLRS "giảm một cách đáng kinh ngạc" vì bị gây nhiễu.

"Các loại đạn như Excalibur và GMLRS phụ thuộc bộ thu tín hiệu định vị vệ tinh ở mức độ nào đó để giúp đánh chính xác vào mục tiêu", Withington giải thích. Theo ông, không chỉ riêng Ukraine mà nhiều bên đang nghi ngờ năng lực và tính chính xác của những loại đạn này.

Daniel Patt, chuyên gia cấp cao tại Viện nghiên cứu Hudson có trụ sở tại Mỹ, trong phiên điều trần trước quốc hội hồi tháng 3 cho biết đạn Excalibur 155 mm "có tỷ lệ đánh trúng mục tiêu lên tới 70% khi lần đầu quân đội Ukraine sử dụng, song hiệu suất giảm xuống 6% sau 6 tuần khi Nga điều chỉnh lại hệ thống tác chiến điện tử để đối phó".

Patt nói các hệ thống vũ khí mới mà Ukraine nhận "chỉ đạt hiệu quả cao nhất trong hai tuần trước khi biện pháp đối phó xuất hiện". Đây là thông tin giá trị trong lúc Mỹ đang chuẩn bị cho xung đột tiềm tàng mà nước này có thể tham gia trong tương lai.

Một chuyên gia quốc phòng Mỹ nhận định xung đột Nga - Ukraine mang đến cơ hội để họ tìm hiểu vũ khí chính xác do nước này sản xuất "hoạt động ra sao trước các mối đe dọa hiện đại".

Tổ hợp tác chiến điện tử Krasukha-S4 của Nga tại trận địa tháng 9/2023. Ảnh: BQP Nga

Mỹ đang tổng hợp thông tin tình báo thu được. Các chuyên gia và quan chức quốc phòng Mỹ dự kiến dành nhiều năm thảo luận về tác động của tác chiến điện tử tới kho vũ khí của nước này, cũng như họ cần thích nghi ra sao trong xung đột giữa các cường quốc.

Cancian cho biết Lầu Năm Góc đang tìm cách khắc phục mối đe dọa từ tác chiến điện tử của đối phương, ví dụ dùng dải tín hiệu hẹp hoặc có cường độ mạnh hơn để vô hiệu hóa nỗ lực gây nhiễu.

"Tuy nhiên, các mối đe dọa nhắc nhở chúng tôi không nên trông chờ vào những thứ được coi là 'mang tính thay đổi cục diện'", Cancian nói. "Đối phương sẽ luôn đưa ra các biện pháp đối phó linh hoạt".

Giới chuyên gia cho rằng Mỹ chưa nên loại bỏ hoàn toàn vũ khí chính xác trong trường hợp nổ ra xung đột với cường quốc thành thạo trong tác chiến điện tử. Withington nhận định tín hiệu gây nhiễu mạnh của đối phương có thể mang lại hiệu quả, song chúng làm tổ hợp tác chiến dễ bị lộ và trúng đòn.

Trong sự kiện hồi đầu tháng 5, Doug Bush, quan chức phụ trách mua sắm của lục quân Mỹ, khẳng định không có gì ngạc nhiên khi Nga có thể gây nhiễu vũ khí của nước này. Ông nhận định đây là một phần trong chu kỳ đổi mới liên tục của cả hai bên và Mỹ hiểu rằng "bất cứ loại vũ khí chính xác nào cũng cần nhiều cách dẫn đường chúng đến mục tiêu".

Không quân Mỹ hồi đầu tuần ký hợp đồng trị giá 23 triệu USD mua đầu dò chuyên săn tổ hợp gây nhiễu GPS lắp trên bom dẫn đường chính xác JDAM-ER. Lô đầu dò này sẽ được chuyển cho Ukraine để đối phó với hệ thống gây nhiễu của Nga. Tuy nhiên, loại đầu dò này chưa từng thực chiến, chưa rõ sẽ có hiệu quả đến đâu và mất bao lâu để Nga đối phó.

Theo Withington, nỗ lực điều chỉnh vũ khí chính xác để đối phó hoạt động tác chiến điện tử của đối phương chỉ là một khía cạnh trong giải pháp nhiều lớp, trong đó có dùng những loại vũ khí khác và ưu tiên nhắm vào nguồn phát tín hiệu.

"Điều này buộc Mỹ và đồng minh phải nhận ra rằng cần chiếm ưu thế về tác chiến điện tử trong xung đột tương lai. Điều này sẽ giúp họ phần nào hoặc thậm chí hoàn toàn ngăn được đối phương dùng hệ thống tác chiến điện tử can thiệp vào tín hiệu", Withington nói.

Tuy nhiên, song song với việc Mỹ và Ukraine điều chỉnh để thích nghi năng lực gây nhiễu, Nga sẽ rút ra bài học và phát triển kỹ thuật tác chiến điện tử mới. Đây là chu kỳ đổi mới liên tục như quan chức quốc phòng Mỹ nhận định.

"Biện pháp mà Ukraine đang sử dụng để đối phó tác chiến điện tử Nga là điển hình trong xung đột", Cancian nói. "Không có công nghệ nào mang lại lợi thế tối thượng cho các bên".

Nguyễn Tiến (Theo BI, AP, AFP )